Toen Peet van Damme uit Stellendam mij indertijd verzocht een stamboom te maken van het geslacht Tol, de naam van zijn moeder, wist ik aanvankelijk niet wat ik hiermede aan moest.
Ik had een Oom Arie Tol gehuwd met Neeltje Keizer, de oudste zuster van mijn moeder, maar verder kwam ik niet. Peet vertelde mij dat deze ook zijn Oom en Tante waren, want zijn moeder en Arie waren zuster en broer.
Peet vertelde mij dat mijn Oom Sam(uel) van Damme, gehuwd met Lena Keizer, ook een zuster van mijn moeder, ook van hem dezelfde Oom en Tante waren.
Mijn nieuwsgierigheid was gewekt en ik beloofde een onderzoek in te stellen naar de raakpunten van onze families, beginnende met het geslacht Tol.
Nu had ik een redelijke genealogische kennis van Goeree-Overflakkee en de Hoekse Waard, omdat mijn moeder te Melissant was geboren en mijn vader in Oud-Beijerland.
Evenwel had ik nog nooit iets uitgezocht in Voorne-Putten, maar Peet begon mij dezelfde dag nog faxen te sturen van rouwkaarten. Ook werd al snel Wienus Tol uit Abbenbroek bij het onderzoek betrokken. Hij begon mij adressen te verstrekken van familieleden en heeft ook later zijn best gedaan met het nakijken en corrigeren van door mij gevonden gegevens.
Waar moest ik beginnen ? Aanvankelijk door familieleden aan te schrijven, welke allen spontaan en uitvoerig antwoorden zonden.
Daarna voor de periode van de Burgerlijke Stand vanaf 1811 naar het Rijksarchief in Den Haag en het Centraal Bureau voor Genealogie.
Dat ging vlot en op deze manier werden al snel bijna 200 jaar Tol in kaart gebracht. Toen voor het eerst naar het archief in Brielle, waar ik hartelijk werd opgevangen door de heren Felix van Hoorn en Henk van der Waag. Zij maakten mij wegwijs en al gauw was ik onder het jaartal 1700 gedoken. Het resultaat van dit onderzoek en het samenstellen van de genealogie Tol vindt U in dit boekje.
Wat de betekenis van achternamen betreft, zijn er zes grote groepen te onderscheiden:
Voornaamnamen, bijv. Jansen, Klaassen, Pietersen.
Herkomstnamen, bijv: van Breukelen, van Gelderen, de Zeeuw.
Beroepennamen, bijv. Bakker, de Boer, Molenaar (Mulder).
Eigenschapsnamen: iemands haar (De Rooy, De Witte), de lengte (De Lange, De Korte).
Relatienamen: Keizer en de Koning (winnaars bij bijv. boogschieten), Goedegebuur.
Dierennamen: De Haan, De Leeuw, De Vos.
Wat de naam Tol betreft kan dit zowel een beroepennaam als herkomstnaam zijn en beiden zijn in dit geval mogelijk.
Geervliet was in de 15e en 16e eeuw een belangrijke handelsplaats. Het was met muren omringd en van poorten voorzien. De Bernisse was diep genoeg om door grote schepen bevaren te worden.
Natuurlijk moest er tol betaald worden en bij Nieuw-Beijerland was vroeger een wachthuis van de Geervlietse Tol, voorzien van een batterij met drie stukken (volgens het
Aardrijkskundig Woordenboek van Van der AA).
Nu bestaan er twee acten van een scheepshypotheek uit 1626 en 1637 en daarin wordt vermeld dat Aelbel Aertsz. "optentol/op den Tol" woonde. Kennelijk was zijn beroep geen tolgaarder maar schipper en wel beurtschipper op een Cromstevenschuit.
Deze acten werden opgemaakt in Coorndijk (= tegenwoordige Goudswaard) en Oud-Beijerland, beiden gelegen in de Hoekse Waard.
Evenwel ook in Hekelingen was een tolhuis en misschien hebben daar de oudste Tollen gewoond.
Mogelijk is zijn vader Aert wel tolgaarder geweest of in Nieuw-Beijerland of in
Hekelingen. Helaas is dat niet meer juist vast te stellen.
Nieuw-Beijerland ligt tegenover de plaats Hekelingen aan het Spui en in laatstgenoemde plaats vond Aelbel Aertsz. zijn geliefde, namelijk Lijntge Claesdochter, met wie hij aldaar op 11 juni 1623 in het huwelijk trad.
We moeten er dus wel van uitgaan dat de naam Tol een herkomstnaam is, namelijk de plek waar hij woonde. Men is zich tot ca. 1750 Van Tol blijven noemen, daarna nog uitsluitend Tol tot op de dag van vandaag.
Dit onderzoek heeft mij uitermate geboeid, omdat je als het ware een reis maakt door een tijd die geweest is en je overal als het ware dichterbij komt te staan.
"Wie in het heden leeft en het verleden niet kent "zweeft" naar de toekomst".
Bram van Evelingen
Januari 2002
Update Januari 2006